Άνθρωποι και Πολιτισμός

Στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου, η Πίνδος, χώρα των κτηνοτρόφων, είναι επί χιλιετηρίδες η γέφυρα που ενώνει τους ανθρώπους και τους πολιτισμούς. Μεγάλος αριθμός αρχαιολογικών θέσεων και ευρημάτων επιβεβαιώνουν την παρουσία του ανθρώπου από την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο (14.000 χρόνια π.χ.) έως την Υστεροβυζαντινή περίοδο (1204-1479). Οι πρώτοι οργανωμένοι οικισμοί εμφανίζονται στις αρχές του 4^ου π.χ. αιώνα, επί βασιλείας Θαρύπα στην Ήπειρο και Αρχελάου στη Μακεδονία. Ως τότε οι κάτοικοι, νομάδες κτηνοτρόφοι, ζούσαν σε μικρούς μόνιμους ή ημιμόνιμους ατείχιστους οικισμούς, χωρίς σύνορα. Τον 4^ο αι. οχυρώνονται και οι στρατηγικής σημασίας θέσεις που ελέγχουν τις εισόδους και τα περάσματα της Β. Πίνδου. Η περιοχή θα φτάσει σε πλήρη ακμή τον 3^ο π.χ. αι. επί Πύρρου, βασιλιά Ηπείρου, Μακεδονίας και Θεσσαλίας. Η ρωμαϊκή κατάκτηση (167 π.χ.) θα σημάνει την αρχή μιας περιόδου παρακμής, με μικρή εξαίρεση την Μακεδονική Πίνδο. Ωστόσο η ενίσχυση του οδικού δικτύου από τους Ρωμαίους θα διευκολύνει, εκτός από τις επικοινωνίες και την εκμετάλλευση του δασικού πλούτου του τόπου. Οι βάσεις της οικονομικής ανάπτυξης θα τεθούν στον Βυζαντινό Μεσαίωνα και κυρίως μετά το 1204, χρονολογία ίδρυσης του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Σημαντικό ρόλο θα παίξουν εδώ τα μοναστήρια, λειτουργώντας ως οικονομικά, πνευματικά και εκπαιδευτικά κέντρα με πλούσια κοινωνική δράση. Η Οθωμανική κατάκτηση (τον 15^ο αι.) δεν θα διακόψει την ανοδική πορεία των κοινοτήτων από τις οποίες οι περισσότερες θα διατηρήσουν την αυτονομία τους ως τα τέλη του 19^ου αι. Ο πλούτος που θα συσσωρευτεί από τις δραστηριότητες των ξενιτεμένων εμπόρων, Ζαγορίσιων και Μετσοβιτών κυρίως, θα χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για την ανάπτυξη των οικισμών και την διευκόλυνση των μετακινήσεων (γεφύρια και οδικό δίκτυο), αλλά και για την οικοδόμηση του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους το 1830, μέσω του θεσμού της ευεργεσίας. Η Β. Πίνδος θα υπαχθεί στην Ελληνική Επικράτεια κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13). Οι αλλεπάλληλοι πόλεμοι, κυρίως ο Β΄ Παγκόσμιος, και οι διεθνείς οικονομικές και πολιτικές αλλαγές θα αναγκάσουν τον τοπικό πληθυσμό να μεταναστεύσει είτε στα μεγάλα αστικά κέντρα είτε στο εξωτερικό (Δ. Ευρώπη, Αμερική). Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 αρχίζει μια περίοδος ήπιας ανάπτυξης, ενώ συγχρόνως αναπτύσσεται ένα νομικό πλαίσιο που εγγυάται την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.